Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να κάνει ένα τεστ αποδοτικότητας των Συμφώνων Ακεραιότητας σε ένα ευρύ φάσμα έργων και προϋπολογισμών με στόχο:

• Να διασφαλίσει την καλύτερη και πιο υπεύθυνη διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων που διατίθενται για την εφαρμογή δημοσίων συμβάσεων. Ζητούμενο είναι η μείωση του κόστους που οφείλεται σε χρονικές καθυστερήσεις ή/και φαινόμενα παρατυπιών και η υλοποίηση των έργων προς όφελος των πολιτών που είναι οι τελικοί αποδέκτες και δικαιούχοι των έργων
• Να εντάξει σε δεύτερο χρόνο και με βάση την αποτελεσματικότητά του το Σύμφωνο Ακεραιότητας στο νομοθετικό πλαίσιο ευρωπαϊκών χωρών καθιστώντας την εφαρμογή του υποχρεωτική (όπως ισχύει ήδη στην Ιταλία)

Τα οφέλη για την κοινωνία μπορεί να είναι πολλαπλά. Εξαρτώνται αρχικά από το είδος της δημόσιας σύμβασης όπου εφαρμόζεται το Σύμφωνο Ακεραιότητας και πιο συγκεκριμένα, από το είδος του έργου στο οποίο αφορά. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται για ένα αντιπλημμυρικό έργο, όπως στη δική μας περίπτωση, οι πολίτες μπορούν να ωφεληθούν από την ολοκλήρωσή του με τις καλύτερες προδιαγραφές σε υλικά, υποδομή, κόστος, και  χρόνο. Παράλληλα, η κοινοποίηση του τρόπου ανάθεσης μιας δημόσιας σύμβασης και της εκτέλεσης ενός έργου, διασφαλίζει αυτομάτως περισσότερη διαφάνεια και συμμετοχή και ενισχύει την εμπιστοσύνη στο χώρο των δημοσίων συμβάσεων, οδηγώντας σε μεγαλύτερο ανταγωνισμό (μεταξύ των ενδιαφερομένων για το διαγωνισμό/οικονομικών φορέων που υπέβαλαν προσφορά) και κατά προέκταση σε προσφορά καλύτερης ποιότητας σε χαμηλότερες τιμές προς όφελος των φορολογούμενων πολιτών. Επίσης, ενισχύει τη γνώση και υπογραμμίζει τη σημασία εφαρμογής καλύτερων πρακτικών στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, συμβάλλοντας στην ουσία στη βελτίωση της διακυβέρνησης στο δημόσιο τομέα.

Όχι. Η προσέγγισή μας έγκειται στον εντοπισμό πιθανών παρατυπιών, αδυναμιών ή κακοδιαχείρισης σε έγκαιρο στάδιο, κατά την ανάθεση και εκτέλεση μιας δημόσιας σύμβασης. Αν, για παράδειγμα, υπάρχουν παρατυπίες, θα επισημαίνονται και θα προτείνεται-ζητείται επανέλεγχος ενώ θα γίνονται συστάσεις για την αποφυγή παρόμοιων φαινομένων ή θα κατατίθενται εναλλακτικές προτάσεις. Επίσης, θα γίνεται προσπάθεια να εντοπιστούν συστημικές δυσλειτουργίες ενός καθιερωμένου συστήματος σύναψης δημοσίων συμβάσεων, οι οποίες, αν διορθωθούν, θα επιφέρουν στο μέλλον σημαντικές βελτιώσεις στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων γενικά. Ωστόσο, το Σύμφωνο Ακεραιότητας δεν είναι δυνατόν να εξαλείψει εντελώς φαινόμενα διαφθοράς ή συμφωνίες κάτω από το τραπέζι αλλά είναι ένας μηχανισμός που μπορεί να λειτουργήσει προληπτικά, αποτρεπτικά και διορθωτικά λόγω της στενής παρακολούθησης των διαδικασιών από ένα τρίτο και ανεξάρτητο μάτι σε πολλά στάδια σύναψης μιας δημόσιας σύμβασης και εκτέλεσης ενός δημόσιου έργου.

Γιατί ενθαρρύνει τη συμμετοχή και συνεργασία διαφορετικών πλευρών δίνοντας έμφαση στη σημασία της εμπιστοσύνης και της παραγωγικής συνεργασίας μεταξύ τους. Ιδιαίτερη, μάλιστα, βαρύτητα δίνει στην ανάδειξη του εποικοδομητικού ρόλου που μπορεί να παίξουν φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών σε μια τέτοια διαδικασία, δείχνοντας πώς μπορούν να γίνουν μέρος αυτής, κάτι που δεν προβλέπεται στις ισχύουσες διαδικασίες.

Το πρόγραμμα δεν αντιγράφει αλλά συμπληρώνει και ενδυναμώνει τις διαδικασίες ελέγχου που είναι ήδη σε εφαρμογή. Τα εργαλεία για την καταπολέμηση της διαφθοράς εμπίπτουν σε τέσσερεις κατηγορίες: πρόληψη, εντοπισμό, έρευνα και επιβολή κυρώσεων. Το Σύμφωνο Ακεραιότητας επιδιώκει να συνδέσει τις περισσότερες από τις διαφορετικές αυτές λειτουργίες-που συνήθως ασκούνται μεμονωμένα- ενισχύοντας την εφαρμογή τους, και όχι να προσθέσει ή να επιβαρύνει μια ήδη βαριά ελεγκτική διαδικασία. Ένα νέο στοιχείο της προσέγγισης που προτείνουμε είναι η ενεργοποίηση ενός μηχανισμού παρακολούθησης (Ανεξάρτητος Παρατηρητής) όσο το έργο είναι σε εξέλιξη και σε συνεργασία με τα εμπλεκόμενα μέρη (Αναθέτουσα ή Διαχειριστική Αρχή και ενδιαφερόμενοι για το διαγωνισμό/οικονομικοί φορείς που υπέβαλαν προσφορά). Αυτό επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό ενδεχόμενων παρατυπιών ή αδυναμιών από αυτούς που έχουν συμφωνήσει να συμμετέχουν στη διαδικασία. Μία ακόμη καινοτομία είναι η εμπλοκή των πολιτών με στόχο να ενισχυθεί η σημασία της λογοδοσίας στην όλη διαδικασία. Οι ελεγκτικές μέθοδοι που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα δεν προέβλεπαν συμμετοχή των πολιτών με οποιονδήποτε τρόπο. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα δίνει ουσιαστικά τη δυνατότητα στους πολίτες να γνωρίσουν και να παρακολουθήσουν την διαδικασία ανάθεσης μιας δημόσιας σύμβασης και εκτέλεση ενός δημόσιου έργου που συνδέεται και επηρεάζει την καθημερινότητα, την ποιότητα της ζωής τους και τη διαχείριση των δημόσιων κονδυλίων σε πραγματικό χρόνο.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο Ανεξάρτητος Παρατηρητής δεν αντικαθιστά ή υποκαθιστά τα θεσμικά όργανα ελέγχου ή τις ανεξάρτητες αρχές που ορίζονται από το Νόμο ως αρμόδια όργανα για τον έλεγχο συνοχής και εναρμόνισης των διαδικασιών ανάθεσης και εκτέλεσης δημοσίων συμβάσεων προς το εθνικό δίκαιο και το δίκαιο της E.E.  Αυτή η προσέγγιση λειτουργεί περισσότερο υποστηρικτικά προς τις ήδη υπάρχουσες ελεγκτικές διαδικασίες. Ένα μεγάλο μέρος της εποπτείας των ελεγκτικών φορέων λαμβάνει χώρα μετά την εμφάνιση φαινομένων διαφθοράς – σε χρόνο δηλαδή κατά τον οποίο είναι πολύ αργά για να σταματήσει η δράση τους. Το Σύμφωνο Ακεραιότητας εφαρμόζεται σε πραγματικό χρόνο, ώστε να μπορεί να αντιληφθεί τα προβλήματα πριν αυτά εξελιχθούν σε μεγαλύτερο βαθμό. Είναι ουσιαστικά μια πρωτοβουλία που φέρνει όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στο τραπέζι για να βρεθεί μια κοινά αποδεκτή λύση. Αυτό δεν είναι μια συνηθισμένη προσέγγιση και διαχέει την ευθύνη για καθαρές δημόσιες συμβάσεις σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Με αυτή την έννοια, το Σύμφωνο Ακεραιότητας δεν επικαλύπτει το νόμο, αλλά επιτρέπει τη συμμόρφωσή του με αυτόν εξισώνοντας τους όρους ανταγωνισμού και εξασφαλίζοντας ότι όλοι οι διεκδικητές θα λειτουργούν κάτω από τις ίδιες συνθήκες.

Κατά την 1η φάση του προγράμματος έγινε προώθηση του Συμφώνου Ακεραιότητας μέσα από συναντήσεις και ενημερώσεις σε έναν αριθμό Διαχειριστικών Αρχών (Υπουργεία, Περιφέρειες, Δήμοι) που επελέγησαν με βάση τους προϋπολογισμούς των έργων, το αντικείμενο (κατασκευαστικά, ανθρώπινου δυναμικού) και την πληθυσμιακή δύναμη.
Πιο συγκεκριμένα, έγινε επικοινωνία με τις ΕΔΥ ΕΠ: «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία», «Υποδομές, Μεταφορών,  Περιβάλλον, Αειφόρος Ανάπτυξη», «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση»,  «Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα», Περιφέρειας Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, Δήμος Αθηναίων και Θεσσαλονίκης. Η ανταπόκριση στην πρωτοβουλία από την πλευρά των Αρχών ήταν θετική και εποικοδομητική αλλά τελικό ενδιαφέρον για συμμετοχή στη 2η φάση της εφαρμογής του προγράμματος εξέφρασε η ΕΥΔ ΕΠ της Περιφέρειας Αττικής υποβάλλοντας σχετική αίτηση απευθείας προς τη Γ.Δ/νση Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης  της Ε.Ε. (DG Regio).

Ο στόχος της συνεργασίας μας με μια δημόσια αρχή δεν είναι να αποδώσει κάποιο τίτλο (διαφάνειας ή αδιαφάνειας). Βασική επιδίωξη του προγράμματος είναι 1) να προωθήσει καλές πρακτικές βελτίωσης του τρόπου διεξαγωγής των δημοσίων διαγωνισμών, 2) να ενισχύσει την εξοικείωση των πολιτών με διαδικασίες ανάθεσης και εκτέλεσης των δημόσιων συμβάσεων και 3) να αναδείξει καλές πρακτικές και τρόπους συμμετοχής των πολιτών σε διαδικασίες που προάγουν την αλλαγή και την υιοθέτηση πιο διαφανών διαδικασιών.
Σε κάθε περίπτωση απαιτούνται ξεκάθαρες δεσμεύσεις από κάθε εμπλεκόμενη πλευρά που καταγράφονται και συμφωνούνται στο πλαίσιο μιας νομικής συμφωνίας. Η απόφαση κάποιου να υπογράψει μια τέτοια συμφωνία, σηματοδοτεί την πρόθεση και τη δέσμευσή του να βελτιώσει τον τρόπο διακυβέρνησής του και εντέλει την απόδοσή του. Ο δικός μας ρόλος (ως Ανεξάρτητου Παρατηρητή) είναι να στηρίξουμε αυτή την προσπάθεια διατηρώντας την ανεξαρτησία μας. Θα καταθέτουμε βελτιωτικές προτάσεις και θα επισημαίνουμε περιστατικά αθέτησης των υποχρεώσεων και των δεσμεύσεων που έχουν αναλάβει τα εμπλεκόμενα μέρη.

Ο ρόλος του Ανεξάρτητου Παρατηρητή δεν είναι τιμωρητικός αλλά γνωμοδοτικός (μπορεί να κάνει συστάσεις αλλά όχι να επιβάλει κυρώσεις ή ποινές). Η επιβολή οποιασδήποτε κύρωσης παραμένει αποκλειστική αρμοδιότητα των αρχών, ανάλογα με την περίπτωση. Αν περιέλθει σε γνώση του Παρατηρητή περιστατικό κακοδιαχείρισης (που ξεπερνά την παραβίαση των όρων της συμφωνίας ή την προειδοποίηση για παρατυπία) θα κάνει σχετική αναφορά στην Αναθέτουσα Αρχή. Επίσης, θα συμπεριλάβει στις εκθέσεις που δημοσιεύει τη σχετική αναφορά αλλά και την ανταπόκριση που υπήρξε από την πλευρά της Αρχής. Αν παρατηρηθεί ασυνέπεια στην τήρηση των βασικών δεσμεύσεων του Συμφώνου, θα  ακολουθείται η προβλεπόμενη διαδικασία επανόρθωσης, ενώ σε περίπτωση κλιμάκωσης ο Ανεξάρτητος Παρατηρητής διατηρεί το δικαίωμα διαγραφής του εμπλεκόμενου μέρους από τη «Λευκή  Λίστα» και τη διαδικασία εφαρμογής του Συμφώνου Ακεραιότητας.

Η εφαρμογή του Συμφώνου Ακεραιότητας, επιτρέπει στον Ανεξάρτητο Παρατηρητή να εντοπίσει κυρίως ενδείξεις ή να ανιχνεύσει προειδοποιητικά σημάδια παρατυπιών ή κακοδιαχείρισης, και όχι διαφθορά αυτή καθαυτή. Υπάρχει μια κλίμακα στον τρόπο διαχείρισης θεμάτων που ξεκινούν από παραβίαση των υποχρεώσεων που προβλέπονται στη συμφωνία και φτάνουν μέχρι εντοπισμό παρατυπιών ή παράβαση της ισχύουσας νομοθεσίας. Στην περίπτωση που εντοπιστεί πιθανή παρατυπία ή δυνατότητα βελτίωσης μιας κακής διαχείρισης ή εκτίμησης, γίνεται άμεση ενημέρωση της Αναθέτουσας Αρχής. Ο Ανεξάρτητος Παρατηρητής παρακολουθεί, επίσης, τον τρόπο διαχείρισης των επισημάνσεων που κάνει προς την Αρχή και καταγράφει τα αποτελέσματα στις εκθέσεις που δημοσιεύει, χωρίς να προβαίνει σε ονομαστικές αναφορές μέχρι την ολοκλήρωση της ελεγκτικής διαδικασίας.

Σε περίπτωση που υπάρχουν σαφείς ενδείξεις διαφθοράς, τα μέρη της συμφωνίας (Αναθέτουσα Αρχή και ενδιαφερόμενοι για το διαγωνισμό/οικονομικοί φορείς που υπέβαλαν προσφορά) ενημερώνουν τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές. Αναμένεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ζητημάτων που θα προκύψουν θα είναι προκλήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν και να επιλυθούν μεταξύ των μερών. Ωστόσο, είναι αυτονόητο, πως σε περίπτωση στοιχειοθετημένων παρανομιών, θα ισχύουν οι συνήθεις κανόνες της εθνικής και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και οι διαδικασίες που αφορούν στις κοινοτικές χρηματοδοτήσεις.

Πρόκειται για ένα εργαλείο που εισήγαγε η Διεθνής Διαφάνεια στη δεκαετία του 1990. Αποσκοπεί στην προώθηση καθαρών δημόσιων συμβάσεων μέσω της συμμετοχής της Κοινωνίας των Πολιτών στη διαδικασία ανάθεσης και εκτέλεσης ενός δημόσιου έργου.

• Βασίζεται σε μια κοινή συμφωνία μεταξύ της Αναθέτουσας Αρχής, των υποψήφιων αναδόχων και ενός Ανεξάρτητου Παρατηρητή από την Κοινωνία των Πολιτών, που αναγνωρίζει και επαναδιατυπώνει τις υποχρεώσεις που αφορούν την καταπολέμηση της διαφθοράς, και την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

• Αναγνωρίζει  τον ρόλο του Ανεξάρτητου Παρατηρητή σε μια οργάνωση της Κοινωνίας των Πολιτών, ως βασικό άξονα για την παρακολούθηση της τήρησης των δεσμεύσεων.

• Δεσμεύει τα εμπλεκόμενα μέρη να συνεργαστούν με τον Ανεξάρτητο Παρατηρητή και να παρέχουν πληροφορίες για να μπορέσει να εκτελέσει τα καθήκοντά του.

• Δίνει τη δυνατότητα στον Ανεξάρτητο Παρατηρητή να επισημάνει πιθανές παρατυπίες κατά τη διαδικασία ανάθεσης και εκτέλεσης της δημόσιας σύμβασης και να προτείνει μέτρα για την αποφυγή ανάλογων θεμάτων, με τη συνδρομή της Αναθέτουσας Αρχής και των υποψηφίων αναδόχων.

• Βοηθά στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση αδυναμιών δίνοντας τη δυνατότητα για έγκαιρες βελτιώσεις χωρίς να είναι “σφραγίδα διαφάνειας” για την Αναθέτουσα Αρχή, τους υποψηφίους αναδόχους ή τη διαδικασία.

• Επιτρέπει την προώθηση καλών πρακτικών προς την Αναθέτουσα Αρχή και τους φορείς του ιδιωτικού τομέα με τη διατύπωση γνώμης και συστάσεων για αλλαγή πολιτικών, διαδικασιών ή πρακτικών.

• Υπογραμμίζει τη σημασία ενημέρωσης των πολιτών και τη συμμετοχή τους στη διαδικασία ανάθεσης μιας δημόσιας σύμβασης και εκτέλεσης ενός δημόσιου έργου